Yazılar

Birbirine Zıt İki Kavram: Kültür ve Sanat!Sayı: 1981 - 08.06.2025

Kültür ve Sanat, birbirlerinden zıt anlamda iki kavramdır! Bu nedenle birbiri ardı sıra kullanılmamalıdır. Sonuç olarak nesnel bazı gerçeklere dayandırılmış olsa dahi, güncel kavram karmaşası içinde ‘Kültür ve Sanat’ sözcüklerinin aynı cümle içinde ve birbiri ardı sıra kullanılması, aslında topluma egemen olan siyasal güç dengelerinin yarattığı siyasi anlamları ihtiva etmektedir.

Kültür muhafazakârdır, koruyucudur. Bundan dolayı, topluma huzur verici önemli bir kavramdır. Sözcük anlamı itibarıyle (fr;cultiver:ekmek, yetiştirmek, ekin) tarımsal egemen köy-toplum ilişkisinin toplumdaki izdüşümüdür. Ekilen bir tohumun cinsine göre mutlaka tek tip bir bitkiye dönüşebileceği gerçeği ile, toplumsal tarım alanı olan ‘gelenekten’ beslenen bireyin aynı şekilde baştan belirlenen  geleneksel kodun harmanlanıp, toplumsal beklentilere uygun bir ‘ürün’ haline geleceği sonucu üzerine kuruludur.

Sanat ise devrimcidir, yenilikçidir. Devrimci ve yenilikçi tutumuyla geleneksel toplum biçimden dönüşüp, kentli yaşam biçimi oluşturan kentli yapının en rafine ürünüdür. Sanat, her ne kadar beslendiği toplumun kültürel kodlarından etkilense de, egemen anlayışı harmanlayarak, bu egemen yapıyı yıkan, değiştirmek için uğraş veren, bu yolla yeni yaşam biçimleri yaratan toplumsal hareketin sonucudur. Gerçekleştirdiği bu devrimsel çaba ile, toplumsal dengeyi bozan, yozlaştıran ve bir tehlike olarak görüldüğü için sanat, her zaman kuşkuyla, tedirginlikle bakılan rahatsız edici bir kavram olarak görülmüştür. Buna karşılık kültür ise , bilinirliğin ve bundan dolayı toplumsal devamlılığın huzur kaynağı olarak görülmüştür.

Kültürün güçlü anlamda sanatı dizginleme rolü vardır. Bundan dolayı kültür ve sanat sözcüklerinin birlikte kullanılması; ciddi kavram karmaşası yaratılarak, toplumdaki egemen güçlü geleneksel kodların sürdürülebilmesi amacıyla siyasi ve ideolojik olarak bilinçli  uygulanan bir manipülasyondur.

Devrimci, yıkıcı, yenilikçi olan sanatın bu rahatsız edici yönünü ortadan kaldırmak ya da sindirmek amacıyla asla, geleneksel kültürün etkisinden ayrı düşünülmemesine özen gösterelir. Bu da, sanatın devrimci, yenilikçi gücünü törpüleyip zayıflarşıtdığı gibi, rant kapısı olarak görülen sanatın ciddi anlamda parasal kaynak olarak görülmesini kolaylaştırır. Çünkü muhafazakâr olan kültürle harmanlanan sanat, izleyicinin gözünde, rahatlıkla gidilip izlenebilinecek, rahatsız edici olmayan, para verilebilir bir ilgi odağı haline getirilerek sunulur. Yani bu şekilde kültür şeytanlaştırdığı sanatın günahını çıkarıp toplum önünde onu aklamış oluyor!

Sanatın kültür kullanılarak onu anlaşılır kılması için kullanılan yollardan birisi de halk goygoyculuğudur. Halk goygoyculuğu devrimci, yenilikçi olan sanatın dışlanması yoludur. Yani sanat kültürle yoğrulup, onun günahı gibi görülen ve gelenekle yaşayan toplum katmanlarının kabul etmediği devrimci yenilikçi tarafı olan günahından arındırılıp toplumsal gerekliliklere yanıt verebilecek hale getirilmesi eylemidir. Bu gerçekleştirilirken garip bir manevra yöntemi kullanılır. Bu yöntemle gelenekselliğe burun kıvırmış yenilikçi toplum katmanlarına, yeniliği bozmadan yenilik kisvesi altında gelenekçi kültür kabul ettirilir. Bu da, geleneği ‘sanat’ adı altında daha prestijli bir unvanla yerine getirir ki; yenilikçi olan benzer kitleler de geleneksel kültür adına gerçekten tehlike arzedebilecek arayışlara girmekten alıkoyulur! Egemen küçük burjuva kültürü, sanat adı altında kendi buyruğu altına olmuş olduğu bu sanatı meşrulaştırmak için halk goygoyculuğu denen olguyu hararetle kullanır. Bu şekilde kültürle harmanlanmış sanat; yaratıcı, devrimci sanatı ‘halk goygoyculuğu’ argümanı ile savurur. Yenilikçi, sorgulayıcı sanat akımları ‘kimsenin ilgi göstermediği yozlaşmış denemeler’ halinde kalır.

Halk goygoyculuğu ile değersizleştirilen sanatı halk nazarında daha da perçinlemek, görünür hale getirmek için devreye ‘eliştirmen’ denen küçük burjuva figürleri girer. Görevi ‘eleştirmek’, yani bir olgu üzerine söylem geliştirmek olan bu kitle, halk goygoyculuğuna uymayan yapıtlar karşısında bir tuhaf ‘anlamazlık’ abidesine bürünerek; örneğin, ‘ben bu resmi, tiyatroyu, operayı anlamadım’ anlamazlığı ile benim anlamadığımı halk zaten anlamaz, halkın anlamadığı bir sanat zaten sanat değildir meşrulaştırmasını, sanatı icra eden sanatçının üzerine yerleştirir. “Ben anlamıyorsam, siz de anlamıyorsunuz. O halde siz eleştirmen olan ben kadar anlıyorsunuz. Dolaysıyla sanattan yenilikçi sanatçılar da anlamıyor” sonucunu halkın önüne koyarlar.

Bu yolla sanat halk nazarında dışlanır!

Edebiyat ve Sosyoloji teorisyeni Roland Barthes'ın da dediği gibi, her ne hikmetse eleştirmenlerin anlamadığı sadece iki sanat ve düşünce akımı var: Marksizm ve Varoluşçuluk. Bunun da nedeni gayet basittir. Bu iki akım egemen kültürel kodların tarihsel etkinliğini açığa vuruyor oluşlarıdır.

Bu makalede anlattığım şeyleri üstüste koyup bir sonuca ulaşırsak şunu elde ederiz: ‘kültür ve sanat’ın birlikte olduğu ya da kullanıldığı her yerde sanat dışlanmıştır!

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.