Yazılar

Trabzon ZilleriSayı: 1259 - 01.07.2011

Rahmetli dedem Tahsin (Eskimişoğlu) Efendi, adı fazla duyulmamış iyi bir caz bateristi idi. Mesleği olan şoförlükte, usta bir motor tamircisi olması, 1933 model Chevrolet marka kamyonunun yer yer ona yaptığı sürprizler gereği, olur olmadık yerde tamir işlerine girişmesi, bu tamir işleri yapılırken, iki ağızlı anahtarların kamyonun demir aksamı üzerinde çıkardığı sesler onun inanılmaz derece haz aldığı tınılardı.

Evdeki kocaman Greatz marka lambalı radyoda Arap radyolarından dinlediği Arap müziklerinin ritimleri, Trabzon’un Boztepe’sinde kurulu olan Amerikan NATO üssünden yayın yapan radyoda çalan örneğin Frank Sinatra şarkılarının modern caz ritimleri onun ilgisini çeken seslerdi.

Evdeki kırık dökük baterinin zillerine vurarak çıkardığı sesler onun en haz aldığı anları yaşatıyordu her daim ona.

İşte ben Zildjian adını ilk kez bu zillerin üzerinde okumuştum. Kendi ifadesine göre bu zilleri Trabzon’un Boztepe’sindeki NATO üssünde görev yapan bir Amerikalıdan almıştı.

Ortaokulda okuyan ve buluğ dönemini yaşayan bir çocuğun üzerinde duracağı şeyler değildi tabii bunlar. Ancak yıllar ilerleyip müziğin içine daha bir girdikçe, dünyanın o müthiş rock gruplarını beynime kazıdıkça, bu müzik gruplarını daha çok merak eder oldukça Zildjian Cymbals markasını ve bu marka zillerin dünyanın en iyi üç, dört markasından birisi olduğunu öğrenmiştim.

Müzik yapma sevdası uğruna İstanbul yollarına düştüğüm sıralarda, İstanbul’da tanıştığım, sonradan Turgut Özal’ın damadı olacak olan Asım Ekren gibi müzisyenlerden Zildjian Cymbals’ın aslında Karadeniz, büyük olasılıkla da Trabzon menşeli olduğu yönünde bilgiler edinmem beni inanılmaz derecede heyecanlandırmıştı.

Trabzonlu Müzisyenler ve Musıkimizde İz Bırakanlar adlı kitabımın araştırmalarını yaptığım günlerde Zildjian ailesi ile ilgili bilgi edinebilmek için birçok yerle yazışmak durumunda kalmış ve ailenin devamı olduklarını söyleyen İstanbul’da yaşayan kimi şahıslarla mektuplaşarak aile hakkında bilgi almıştım.

Zildjian ailesi, 17. yy.da, Trabzon’un, Yeni Cuma Mahallesi ile Boztepey-i Bâlâ Mahallesi’nin kesiştiği bölgede (muhtemelen bugünkü Ali Sokak) bir yerlerde ikamet ediyorlardı. Ermeni kökenli olup Trabzon’a 1464 yılında Kars’dan göç etmiş olan ve henüz bu soyadları ile tanınmayan aile, geçimini seyyar kalaycılık yaparak sağlıyordu.

Trabzon'a gelip yerleştikten sonra, daha çok azınlık tebaya ait tüccarların ticaret yaptığı bugünkü Kundurucalar Caddesi’nin Semerciler mevkiinde bir kalaycı dükkânı açan ailenin, bugün bilinen o tarihte yaşamış 1. nesil büyüğü Kerope tamamen kendi el emeğinin ürünü olan ve ailenin adının bugünlere taşınmasına vesile olan el yapımı zili, Padişah IV. Murat’tan izin almak suretiyle 1623’de kalaycılık yaptığı bu küçük dükkânında üretir.

Trabzon, bir kültür ve ticaret dolaysıyla Levanten kenti olması özelliğini her zaman taşıdığından, kente gelip giden, özellikle devrin sanatçıları, müzisyenler, gezgin gazeteciler, kumpanyalar, sirkler tarafından bu ziller tanınır ve o dönemde “Trabzon Zilleri” adıyla tarif edilir.

Döneminde sadece Avedis ‘in bildiği bir formül çerçevesinde üretilen ziller kısa zamanda ünlenir. Osmanlı İmparatorluğu’nun her bir yanından, Avrupa’dan talep gelir. 1660 yılına gelindiğinde Trabzon Zilleri’nin ünü imparatorluğun ve Avrupa’nın dört bir yayına yayılır. 1680 yılında ise dönemin batılı bestecileri bu zilleri tanıyarak orkestraya sokmuşlardır.

Bu arada İstanbul’da Samatya’da da bir dükkân açılır ve Trabzon Zilleri burada satışa sunulur. Bu durum böyle yaklaşık l30 yıl kadar sürer. Aile, nesilden nesile bu aile sanatını el üstünde tutar ve yaşatır.

1758 yılında Trabzon Zilleri’nin İstanbul’da üretimin gerçekleştiren Avedis’e Padişah III. Osman tarafından Zildjian soyadı verilir. Soyadının açılımı "Zil" Türkçedeki aynı anlama gelen zil, "dj" yapan ve "ian" ise Ermenicede"oğlu" anlamına gelmektedir.

1780'lerde ise dönemin askeri bandolarında, Haydn ve Mozart'ın eserlerinde Trabzon zili yerini bulmuştur.

1851'de Avedis II Zildjian zilleri Avrupa’da bu sefer fuarlarda tanıtmış ve oğlu Kerope Zildjian (bugünkü Zildjian K serisine adını veren kişi) ise Avrupa üzerinden yurt dışına satışlara başlamıştır. 1868'de ise Sultan Abdülaziz'in desteğiyle, şirket devletten mali yardım alarak 1909'da yurt dışında ikinci bir fabrika açabilmiştir.

20. yy.ın başlarında Trabzon’daki faaliyetlerini İstanbul’a taşıyan Zildjian ailesi o yıllara kadar üzerine Trabzon Zilleri damgasıyla ürettiği zillerinin Trabzon’daki üretimine son vermiştir.

Bu tarihe kadar Trabzon Zilleri olarak bilinen Zildjian marka ziller “İstanbul Zilleri” olarak tanınmaya başlamıştır.

Ailede babadan oğla geçen bu meslek, torun Mikael  Zildjian’ın yurt dışında ölmesiyle son bulmuştur.

Kerope Zildjian'ın torunu olan Mikael Zildjian efsanesi ölünce herkes formülle beraber her şeyin yok olup gittiğini zanneder, ancak ustanın dokuz yaşındaki çırakları Mehmet Tamdeğer ve Agop Tomurcuk bu efsaneyi devam ettirirler.

1981yılında yine İstanbul'da zil yapımına bir el tezgâhında işe başlarlar. Agop Tomurcuk'un 1996 yılındaki talihsiz ölümü üzerine Mehmet Tamdeğer İstanbul Zilleri’ni yapmaya devam eder. Ancak Agop Tomurcuk'un oğulları şirket üzerindeki haklarını alıp kendi yollarına ayrı bir firma ile devam etmek isteyince, firma, İstanbul Mehmet ve İstanbul Agop olarak ikiye ayrılır.

Ziller 20.yy başlarında sadece Türkiye' de üretilirken Trabzon’da üretilen zillerin üzerine  “Made in Trabzon”, İstanbul’da üretilen zillerin üzerine "Made in İstanbul" damgası basılırdı.

1981 yılından itibaren sadece İstanbul’da üretimine devam edildiği için zillerin üzerine "Made in Turkey İstanbul” damgası basıldı.

Zillerin son 60 yıl içindeki kullanıcıları arasında The Beatles, Pink Floyd, Deep Purple, Cream, Rolling Stones, Jimi Hendrix, Gun's N Roses, Joe Morello gibi ünlü isimler, topluluklar vardır.

Bugün Zildjian ailesinin 15. kuşak mensupları dünyaca ünlü bu zilleri üretmektedir.

Günümüzde el yapımı zilleri dünyada sadece İstanbul Mehmet - Agop, Bosphorus, Turkish, Pasha, Amedia, Masterwork ve Diril markaları üretmektedir.

Zildjian firması ise ölen Mikael Zildjian'ın amcaoğlu Avedis Zildjian' ın 1929 yılında Amerika'ya gidip İllinois’de fabrikasyon mal üretimini başlatmasıyla günümüzdeki şeklini almıştır.

Ayrıca Avedis Zildjian'ın oğlu Bob Zildjian ise günümüzde Sabian markalı zilleri üretmekte.

Piyasaya Paiste, Meinl gibi fabrikasyon mal üreten markaların girmesiyle beraber el yapımı zillerin çekiçlenmesi halen çok az kişi tarafından bilinmektedir.

Kaynak: Zildjian arşivi

• 

  Avedis Zildjian III. (Modern Zildjian Zillerinn kurucusu)
• 

  Aram Zildjian (1909-1929 tarihleri arası firmayı yönetti)
• 

  Avedis Zildjian I. (1623'de Zili Trabzon'da üretti)
• 

  Avedis Zildjian II. (1851-1865 yılları arası firmayı yönetti)
• 

  Armand Zildjian (Ailenin Amerka'da ilk doğan çocukları)
• 

  Kerope Zildjian (1865-1909 tarihleri arası firmayı yönetti)
• 

  Craıgie Zildjian (Yeni kuşak Zildjian)
• 

  Debbie Zildjian (Firmanın ABD'deki halkla ilişkiler yöneticisi)
• 

  Cady Zildjian Bickford (15.kuşak en genç Zildjian)
• 

  Zildjian zillerinin İllinois’deki fabrikasyon üretiminin baskısı
• 

  Bugün İstanbul'da yapılan zillerin logosu
• 

  18. yy'da Trabzon'da üretilen zillerin imalat logosu
• 

  Yaklaşık 100 yıldır bagette üreten Zildjian'ların ürettiği bugün dünyaca ünlü bagetleri
• 

  Trabzon ve İstanbul camilerinin simgesel olarak birlikte yer aldığı Zildjian logosu
• 

  Üzerinde "Zildjian 1623'den beri" yazan ve Trabzon'daki ilk atölyeyi de tasvir eden poster
• 

  Trabzon Zillerinin ilk üretildiği mekanın yerinde bulunan sokağın Bakırcılar Çarşısındaki bugünkü hali (2011)

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.