ISSN: 1301 - 3971
Günün Mesajları
♪
Cumhuriyetimizin kurucusu ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarını saygı ve minnetle anarken, ülkemiz Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yılını en coşkun ifadelerle kutluyoruz.
Mavi Nota - 28.10.2023
♪
Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri Müzik Bölümlerinin Eğitim Programları Sorunları
Gülşah Sargın Kaptaş - 28.10.2023
♪
GEÇMİŞ OLSUN TÜRKİYE!
Mavi Nota - 07.02.2023
♪
30 yıl sonra karşılaşmak çok güzel Kurtuluş, teveccüh etmişsin çok teşekkür ederim. Nerelerdesin? Bilgi verirsen sevinirim, selamlar, sevgiler.
M.Semih Baylan - 08.01.2023
♪
Değerli Müfit hocama en içten sevgi saygılarımı iletin lütfen .Üniversite yıllarımda özel radyo yayıncılığı yaptım.1994 yılında derginin bu daldaki ödülüne layık görülmüştüm evde yıllar sonra plaketi buldum hadi bir internetten arayayım dediğimde ikinci büyük şoku yaşadım 1994 de verdiği ödülü değerli hocam arşivinde fotoğraf larımız ile yayınlamaya devam ediyor.ne büyük bir emek emeği geçen herkese en derin saygılarımı sunarım.Ne olur hocamın ellerinden benim için öpün.
Kurtuluş Çelebi - 07.01.2023
♪
18. yılımız kutlu olsun
Mavi Nota - 23.11.2022
♪
Biliyorum Cüneyt bey, yazımda da böyle bir şey demedim zaten.
editör - 20.11.2022
♪
sayın müfit bey bilgilerinizi kontrol edi 6440 sayılı cso kurulrş kanununda 4 b diye bir tanım yoktur
CÜNEYT BALKIZ - 14.11.2022
♪
Sayın Cüneyt Balkız, yazımda öncelikle bütün 4B’li sanatçıların kadroya alınmaları hususunu önemle belirtirken, bundan sonra orkestraları 6940 sayılı CSO kanunu kapsamında, DOB ve DT’de kendi kuruluş yasasına, diğer toplulukların da kendi yönetmeliklerine göre alımların gerçekleştirilmesi konusuna da önemle dikkat çektim!
editör - 13.11.2022
♪
4bliler kadro bekliyor başlıklı yazınızda sanki 4 bliler devre dışı bırakılmış gibi izlenim doğuyor obür kamu kurulrşlarında olduğu gibi kayıtsız şartsız kadroya geçecekler yıllardır sanat kurumlarımızı sırtlayan bu sanatçılarımıza sınav istemek yapılacak en büyük kötülüktür bilginize
CÜNEYT BALKIZ - 12.11.2022
Tüm Mesajlar
Anket
Destekleyenlerimiz
Yazılar
Çingene çalar kim oynamaz (2. bölüm)Sayı: - 07.06.2007
Şarkı sözlerinde, temaların birbirinden kopuk ve sözlerin vezin bakımından bozuk olduğu göze çarpıyor. Çoğu zaman basit ifade kalıplarının yan yana getirilmesiyle oluşturulan her türlü söz, müziğe uyduğu oranda, şarkı halini alabiliyor. Bu tür bir anlayış söz konusu olunca, şarkı sözlerinde, birkaç kuşak öncesinin tarihine veya geleneğine dair herhangi bir iz sürmek mümkün olamamakta. Mesela, bugüne kadarki hiçbir Çingenece şarkıda, haklarında rivayet edilen “Hindistan’dan büyük göç”e dair hiçbir iz yok! Hatta, göçebelik ile ilgili herhangi bir temaya dahi rastlamak mümkün değil!
Şarkılardaki bentler ve nakaratların uzunluğu müzisyenden müzisyene değişebiliyor. Çünkü Çingeneler arasında, şarkıların ezgisel yapısına olduğu kadar sözlerine ve biçimine de müdahale edilebiliyor. Kıta ve nakaratlardaki sözler, değiştirilebilmekte ki bu değişimlerin nedenleri, kitapta şöyle açıklanıyor: Değişen yerler, çoğunlukla o anki icrada yer alan müzisyenlere ait isimler ya da lakaplardır. Müzisyenler değiştiği için, sözcükler de değişmektedir. Bir başka neden de, Çingene şarkılarında sıkça yer verilen müstehcen ifadelerdir. Müstehcen kelimelerin kullanıldığı yerlere denk gelen bölümler, müzisyenden müzisyene farklı sözcükler ikâme edilerek kullanılabilmekte ya da buralarda melodi çeşitlemeleri yapılmaktadır.
Çingene şarkılarındaki kıta ve nakaratlar arasında, lisan farklılıkları da söz konusu. Türkçe başlayan bir şarkının nakaratı Çingenece olabildiği gibi, Çingenece başlayan bir şarkının arasına Türkçe sözler de eklenebiliyor: “Kalksana Mari Dudu, kalksana/Sipaliyi çoran edip naşlasana…” Şarkılardaki argo ifadeler ve bol küfürlü anlatım biçimleri, elbette Çingene olmayanlar tarafından beğenilmez ve aşağılanır, diyor yazar ve bu meseleye Çingene kültürünün değerler sistemi içinden bakılması gerektiğini de vurguluyor.
Son 20 yıllık sürece baktığımızda, Çingene yaşamını betimleyen, Çingenelerin yaşama bakışlarını ve genel karakterlerini yansıtan şarkılar yazıldığını görmekteyiz. Son dönemde, Roman kimliğini de dile getiren şarkılar duyulmakla birlikte, işlenen temaların önde gelenlerinin, aşk, para ve geçim sıkıntısı olduğu açık. Ve bu şarkıların çoğu, “düğün/eğlence şarkıları” olarak icra ediliyor:
“Maşa satarım, sipsi satarım/Zilleri takarım, göbek atarım/Gacıma da sarılıp yatınca/Mahalleliye çalım satarım/Üfleye üfleye mum söndü/Aman başım, vay başım/Aman başım bir döndü/Gece çalışır gündüz yatarım/Yatak içinde keyif çatarım/Kuruyu da fırına verince/Neşelenip göbek atarım”
Çingene müziği repertuvarında, Çingenelerin “kimlik betimlemeleri” ya da “Roman tanımlamaları” yaptıkları şarkıların sayıca az olmakla birlikte, son yıllarda arttığını yukarıda belirtmiştik. Kitap, bunların arasında, Roman kimliğini yansıtan asıl unsurların “içki, eğlence, dans” olduğunun altını çiziyor. Oradan oraya göç, toplumda hor görülme,sosyal güvencesizlik, sağlık sorunları, yoksulluk Çingeneleri elbette canından bezdirmiştir; ancak Melih Duygulu’nun da belirttiği gibi, Çingene kültürü ve felsefesinde, bu türden olgulara, şarkılarda yer verilmez. Bunlara üzülmek yerine, yaşamanın keyfini çıkarmak gerekir:
“Düğün dernek ederler/Etsiz yemek yemezler/Romanlar böyledirler/Çalgısız yaşayamaz ölürler/İlle de Roman olsun/İster çamurdan olsun/O da Allah kuludur /Her kim olursa olsun”
İçki alışkanlıkları, yaşamlarının adeta bir parçasıdır. Rakı, şarap yanında diğer uyuşturucular da en az bunlar kadar tüketilir ve şarkılarında bu temalara da rastlanır:
“Gogocular gogo yapar/Aç karnına çalım satar/Çalımına kimler bakar/Akşam olur, habesan yatar/Aman gogocu gogocu/Çalımına dayanayım gogocu…”
Birtakım iş kolları, meslekler, uğraş alanları da şarkılarına yansımış durumda:
“Bohçaya giderim satamam satamam/Kendime bir ev alamam alamam/Bir demedim mi, iki demedim mi/Bu düğümü çözemedim…”
“Limoncu derler adıma adıma/Kimse de varamaz yanıma/Ayılana gazoz bayılana limon…”
Romantizm anlayışları da kendilerine özgü. Örneğin sevgili; kıymetli ve sevimli bir hayvanla özdeşleştirilebilir. Mesela, inek yavrusuna, yani “dana”ya benzetilebilir:
“A be dana, dana dana/Esmer dana sarışın dana/Gel gel bana, oyna oyna bana, çal çal bana dana/Al o kızı bana /İstiyorum ana/Al o kızı bana /İstiyorum ana…”
Çingeneler arasında, “atışma” şarkıları da diyebileceğimiz türden şarkılar, artık günümüzde pek kalmasa da, halen mevcut, diyor yazar. Bu tür şarkılarda, kompozisyon, basit bir tema üzerinden kuruluyor. Şarkı, karı-koca ya da karşılıklı gruplar arasındaki söz tekrarları esasına dayanıyor:
“KADIN:Aralıktan aralıktan/Kocam gelir çalışmaktan/Kocam bana kestirecek/Camdaki şalvarlıktan
KOCA:Aralıktan aralıktan/Geldim karıcım çalışmaktan/Karıma da kestirecem /O kırmızı şalvarlıktan…”
Ünlemelerin Önemi
Çingene şarkılarının icraları sırasında, anlamlı ya da anlamsız çeşitli ünlemeler söylenmesi de bir gelenek. Bu ünlemeler:
Çalgıcılardan birini motive etmek,
Bir şarkıya girişi belirlemek,
Oynayan grubu coşturmak ve müziğin akışına göre yönlendirmek için yapılabilir.
Ritmik ünlemeler ya da terennümler iki şekilde uygulanabilmekte: Birincisi; mısra başında, sonunda ya da ortasındaki bir sözü ya da söz grubunu ritmik ünleme şeklinde vurgulamak. İkincisi; şarkının belli bir bölümünde, ritme bağlı kalarak sözlere, “Aman”, “Dey dey dey”, “ley ley ley”, “Salla”, “Kayna”, “Çek çek çek” “Çat çat çat”, “Aman evladım”, “Göbek göbek”, “Yandan yandan”, “Dari şiktak dari”, “Aman efendi”… gibi ifadelerle ritmik olarak eşlik etmek.
Çingeneler ve Kanto
Latince, “cantus”, İtalyanca, “canto” kelimelerinden gelen kanto; keman, klarinet, bateri, trombon, trampet gibi Batılı enstrümanlar ve Batılı şarkı söyleme teknikleriyle birlikte, melodisinde tamamen yerli unsurları kullanmış bir müzik türü. Kantoların, İstanbul’daki orta sınıf halkın yerelle bağ kurmada bir araç olduğunu söyleyen Melih Duygulu, kanto repertuvarına damgasını vuran Çingene Kantolarına değinmeden geçmemiş.
Özellikle müzisyen Çingeneler için, potansiyel müşteri kitlesinin en verimli olduğu kesim kentlerdedir. Kanto da, Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde Batı kültürünün etkisi altında kentlerde oluşturulmuş bir müzikal türdür. Çingeneler kent kültürüne yabancı topluluklar olmadıkları için ve dahası, Osmanlı döneminden bu yana, popüler müzik kültürünün bir parçası oldukları için, Duygulu’ya göre Çingenelerin, kantolara eklemlenmesi şaşırtıcı değildir.
Kantocu şarkıcıların, seslerini kullanırken ortaya çıkan detaylar, Çingene şarkıcılarda görülen üslûplar ile benzerlikler gösterir. İşveli, edalı vurgularla örülü ağdalı okuyuş, kanto icrasında görülen temel bir özellik. Bol glisandolu söyleyişler ve ölçü sonlarındaki hecelerde yer alan çığlık edası neredeyse tüm kantoların vazgeçilmezidir. Şarkı sözlerinde kolay anlaşılan, sıradan temaların kullanıldığı kantolar, Çingene repertuvarı ile bu niteliği açısından örtüşürken, Çingene müziğinin sadece sözel öğelerinden değil, müzikal unsurlarından da etkilenmiş. Çingene müziğindeki ritim, üslûp, form gibi özellikleri kantolarda da görmek mümkün, diyen yazar, kanto ile Çingene müziği arasındaki bu tür ortaklıklara dikkati çekiyor. Ve aslında bugüne kadar kanto müziğindeki etkileri ile daha çok vurgu alan Ermeni, Rum tiyatrocu ve müzisyenlerin ya da Levanten kültürünün yanı sıra, Çingenelerin bu müziğe etkisine ve sunduğu katkılara da kapı aralıyor.
Kanto müziğinde Çingene müzisyenlerin sayısı azımsanmayacak bir düzeyde iken, bilinen Çingene şarkıcılarının sayısı ise yok denecek kadar az. Çingene kantolarının en meşhur icracıları arasında dönemin meşhur kantocularından Peruz Hanım, Şamram Hanım ve Gülistan Hanım yer alıyor.
Yazar Melih Duygulu’ya göre, kantolarla ortaya konan yeni şehirli müziğin günümüze kadar uzanan daha karmaşık türü, “arabesk” adıyla varlığını sürdürecektir. Sözlerdeki anlatımın basitliği; müzikal yapıdaki özgürlük; sektörel bir yanının olması ile kantolar için, kitapta “erken dönem arabesk” denmesi, ilgi çekici bir başka tespit olarak karşımıza çıkmakta.
devam edecek
Kaynak: Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu http://www.bgst.org/bgst/default.asp
Tavsiye Et ♫
Yorumlar
Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.
Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.
