Haberler

İzmir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları kurucu Genel Sanat yönetmeni, Yönetmen Yücel Erten ile Piyanist Fazıl say arasında, Fazıl Say’ın 100. Yıl Marşı üzerine gelişen bir sosyal medya tartışması yaşandı. 29.04.2023

Devlet Tiyatroları eski genel müdürü, İzmir Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları kurucu Genel Sanat yönetmeni, Yönetmen Yücel Erten ile Piyanist Fazıl say arasında, Fazıl Say’ın 100. Yıl Marşı üzerine gelişen bir sosyal medya tartışması yaşandı.

Yücel Erten Fazıl Say’ın bestesi olan 100. Yıl Marşını, bir sanatçı gustosu ve hoca gözlemi ile eleştirdiği sosyal medya paylaşımına piyanist Fazıl Say’ın yazdığı yorum üzerine gelişen tartışmada Yücel Erten “Saymam” başlıklı uzun bir sosyal medya paylaıamı ile yanıt verdi.

SAYMAM

Fazıl Say halkı karşısına almış, azarlıyor. Twitter, facebook ve instagramda con passionata bir öfke ile evrene sevgi fışkırtıyor. ‘Şiir Değerlendirme Şube Müdürü’ gibi fırça atıyor, ‘Prozodi Daire Başkanı’ gibi onay çakıyor, ‘Alışılmışın Dışında Marş Konseptleri Umum Müdürü’ gibi Clark çekiyor.

Bu arada nedense, dürbünlüyü de bana yöneltmiş:

“‘Prozodi hatası varmış marşta’ diye sallamış orada eski tiyatrocu bir kasaba alkoliği. Hayır! Yok! 1 tane bile yok! 1 tane vardı, onu da provalarda düzelttim.”

Fazıl Say çıkıp kamuoyuna “Ben bu sözleri Yücel Erten için yazmadım” demedikçe; benim burada söylediklerimi ve söyleyeceklerimi de deve çanı gibi boynunda taşımak zorunda kalacak.

Troller, linç, aciziyet, -doğrusu acziyet olacak!-, şuursuzluk, hamaset gibi genel kavramları nevrotik bir tempoyla sıralıyor. Egosundaki pörtlemeyi, “Sözler kötü diye kanatıyorsunuz vücudumu” diyerek, histeri süiti biçiminde seslendiriyor. “Atatürk, bir kadın şaire bunu yapanların suratına tükürürdü” şeklinde zevksiz bir kerametle de şuur kaybına kreşendo yaptırıyor.

Bir bakalım: Fazıl, benim ‘eski tiyatrocu’ olduğumu söylerken ne demek istiyor? Eskiden tiyatro yapmış olduğumu söylemek istiyorsa, yanılıyor. Ben 78 yaşını süren ve 60 yıldır tiyatro yapan bir tiyatrocuyum. Ama yaşıma rağmen -bir yerel yönetim tiyatrosunun kuruculuğunu üstlenecek ve onu gözle görünür başarılara taşıyacak kadar- halâ mesleğimin ve sanatımın içindeyim. Yani hiç kendi kendine gelin güvey olmamalı: Eski, eskiden ya da eskimiş gibi bir durum yok. Onun bu saçma nitelemesine uyacak olursak; 109 yaşını aşmış Muazzez İlmiye Çığ’ı eski arkeolog, 102 yaşındaki İlhan Usmanbaş’ı da eski Türk besteci olarak mı adlandıracağız? Saçma! 

Fazıl Türkçe mi bilmiyor, yoksa egosu örselenince dili zehir mi saçmaya başlıyor?…

Dahası, ‘eski tiyatrocu’ ile yetinmeyip bir de ‘kasaba alkoliği’ni ekliyor. Ben önce şu kasaba tanımına takıldım biraz. Benim iki yıldır İzmir’de Şehir Tiyatrosu’nun Kurucu Genel Sanat Yönetmeni olarak çalıştığımı, emek verdiğimi biliyor. İzmir’i kasaba mı sayıyor acaba? Olamaz. Olsa olsa, içinde pusuya yatmış bir aristokrasi özentisinin işareti sayabilirim. Ama bana ne? İstediği şeye özenir…

Şu alkolik lâfına gelelim. Benim böyle sahte diplomalı doktora(!), iki çift lâfım olur:

Bak beyim, ben yarım yüzyılı aşkındır, içki içerim. İçki sofrasında kendimi bozmam. Sadece tiyatroda değil, içki faslında da çevreme nal toplattırmakta oldukça usta sayılırım. Asla bir bağımlılığım olmadı, çünkü ara vermeyi bilirim. Şimdi sen sosyal medyada ‘eski tiyatrocu kasaba alkoliği’ diyeceksin; insanlar ‘Kim o yahu?’ diye soracak; birisi Yücel Erten diye ekleyecek. Adı çıkacağına canı çıksın! Öyle mi? Senin sanatçı duyarlılığın, aydın sorumluluğun bu mudur? Üstelik benim alkolik olduğum sallaması, bu yaşımda bana ne yazar? Ama yeni kurulmuş İzmir Şehir Tiyatrosu’nun imajını zedeler. Fazıl Say bu kadarını düşünemeyecek kadar, şöhret sarhoşluğu içinde midir? Bu ne düzeysizlik?

Hiç durmadan döktürüyor ya, facebook’taki paylaşımımın altına da yazmış:

“Yücel Erten.. bir zamanlar dostumdu. Çok sever çok da beğenirdim. Ta ki 2017 de ciddi bir haksızlık yapmıştı. Sadece bana değil. İzmire geliş şeklini de benimseyemedim ben.. bu yaşa gelmiş bir “eski tiyatrocu”dan ( malesef böyle ) erdem beklerdim, genç sanatçıların önünü açacağına kendisini İzmire tayin ettirmesini değil.

Bana tuhaf ve gereksiz bi şekilde husumeti olduğunu düşünüyorum. Keşke yapmasa bu yaşta bunları…

Maalesef son 10-15 yıldır sanatından uzaklaşmasını üzüntüyle izledim. Gittikçe daha uzaklaştı. Yapamaz düşünemez hale geldi. Ben buna üzülüyordum..

Bu mesajı da alkollüyken yazdığını düşünüyorum. yakıştıramıyorum. Benim marşımı sever sevmez hiç sorun değil. Ne dinlemek ne de söylemek zorunda.. hiç bi şeye zorunda değil. Kimse değil.. ben ideolojik olarak Yücel’in bu konseptte bir marşa neden kafa tuttuğunu başka türlü açıklayamam.”

Hiç bir somut dayanak ortaya koymaksızın; kulaktan dolma, eğreti bilgilerle hüküm kes, salla gitsin! Müziğin kadısına nasılsa inanan olur! Beni erdemsiz davranmakla suçlayan Fazıl Say’ın erdemi bu mudur?

Hadi bunların tepeden tırnağa uyduruk olduğunu bir yana bırakalım. Ama Fazıl Say’ın bu sözünün, bambaşka, ağır bir vebali var:

Ahlâkî bir tutum olarak bunun, Recep Tayyip Erdoğan’ın cumhuriyetimizin kurucuları Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’ye ‘iki ayyaş’ demesinden farkı ne? Fazıl ne zaman bu jargonun kayığına bindi? Dünyası ve düşüncesi, ne zaman bu tür kriterlere esir düştü? Hangi kültürün dümen suyuna kapıldı da bunu yapmayı marifet sanıyor? Entellektüel düzeyi ve insan sevgisi, buralarda mı sürünüyor?

Boyuna ‘Eleştiriye açığım’ diye melamin ifadeler kullanıyor ama, en küçük ve en masum eleştiriye bile akrepleşiyor. Bu derece şişik bir ego, döner onu sokar. İşi ile ilgili eleştirel bir paylaşımımı kişiselliğe çekmesi, özensiz Türkçesi ile jonklörlüğe yeltenmesi, asılsız karalama gayretleri, düzeysiz sallamaları, bir çeşit şuur kaymasına işaret ediyor sanki.

Şu 100. Yıl Marşı üzerine ne yazmışım ben, hatırlayalım:

“İzlenimim: Söz zayıf, tarz bulanık, prozodi aksıyor, dramaturgi yok. Bunları geçelim; çünkü müzik alanında uzman değilim. Uzmanlar değerlendirir; seve seve dinler ya da okur, öğreniriz. Düğünde damat vuranlardan değilim; emeğe saygı duyarım.

Ama şu ‘lalaralla lalaralla’ nedir yahu?

Of var, oy var, hay var, hoy var, hoyhoy var, hoyda var, hey var, heyhey var, hayhay var, hele var, hele hele var, ha var, hadi var, haydi var, haydin var, haydindi var; Türkçe’mde bunların sürüsüne bereket! Yetmedi mi, söz yazarsın.

‘Lalaralla lalaralla’ pek çocukça!”

Dikkat edilirse uzman olmadığımı vurgulamışım, ‘öğreniriz’ demişim.  Emeğe saygı duyduğumu belirtmişim. Ve yurttaş olarak görüşümü özetlemişim. Sonunda sadece lalarallaya karşı Türkçe’yi savunmak için biraz ayrıntıya girmişim. Cumhuriyet’in 100. yılına bir marş yazarken; 1930’larda Avrupa’nın çocuk şarkılarını Türkçeye aktarırken uydurulan nakarat yöntemini kullanmaktaki sığlığa dikkat çekmek istemişim. Güzel Türkçemde nakaratın köküne kıran mı girdi?

Şimdi bu yazdıklarımda Fazıl Say’ın mağdura yatıp çığrınmasına yol açacak, benim kendisine husumet duyduğumu iddia edecek kadar bunalıma girmesini gerektirecek ve hakaretlerle yalanlar ve iftiralar savuracak ne var? Bu mağdura yatma hikâyesi, size bir yerlerden tanıdık gelmiyor mu?…

Ama madem olayı benim hakkımda tezvirat yayma noktasına getirdi; düşüncemi daha açık ifade etmeye çalışayım.

Söz zayıf demişim. Zayıf işte: Lallaralla / Ver elini / Şimşek / Lallaralla… Benim için Vatan-Millet-Sakarya şablonları konu değil elbette. Ama Sakarya Marşı, taşıdığı ruh ile bin yıl yaşar. Marşların ille de militer hamaset taşıması da gerekmez. Ama bu marş, bir milletin yedi düvelle ve içindeki düşmanlarla savaşarak kurduğu Cumhuriyetin 100. yılını kutlamak adına kavrayıcı, kapsayıcı, kucaklayıcı değil. Kavramlar, bağlamlar bulanık ve soyut. Fazıl Say beğendiği her şeyi, herkesin beğenmeye mecbur olduğunu mu sanıyor? Üstelik kimse o kadın şaire bir şey yapmadı. Ne yaptıysa aslında Fazıl Say yaptı! Seçimindeki isabetsizlikle ya da belki besteci olarak karavana atışıyla, ben ne bilirim?…

Tarz bulanık demişim. Gerçekten bulanık: Marş dediğin coşkuyla yürüyüş havasıdır. Fazıl’ın bestesi, ancak orkestranın çalacağı, müzik eğitimi olanların ya da oyuncuların öğrenip söyleyeceği bir şarkı gibi. 230 müzisyenden söz ediyor ya, diyelim Taksim alanına yürürken nerden bulacağız o çalgıcıları? Hadi müzisyenlerden geçtim, kim öğrenecek de söyleyecek bunu? Bunlar umurunda değil belli ki. Yeter ki Fazıl bestelemiş olsun, kariyerine bir tuğla daha eklesin. “Gerçek bir yeni marş dizayn ettiğini” söylüyor ya, o dizayn insanları kucaklamadı işte. Yenilikçilik ve moderncilikçilik hevesiyle öne sürülen karmaşıklık, kitlelerle buluşamayabiliyor. Haydn’ın ‘Kayzer Dördülü’ örneğin, öyle kucaklayıcıdır ki, sonunda Alman ulusal marşına dönüşmüştür. Bir dost ‘sivil marş’ diye bir tanım attı ortaya. İyi de, sözgelimi ‘Bella Ciao’ dan daha coşkulu sivil marş mı olur? Ya Sarper Özsan’ın “1 Mayıs Marşı”na ne buyrulur? Olunca oluyor, olmayınca da olmuyor…

Prozodi aksıyor demişim. Aksıyor. Örnek mi? “Yıkalım karanlığı”, otobüsün kapısı kapanırken son anda kuyruğu kaptırmadan telâşla iner gibi sıkışık. “Kedere inat” tıkıldığı notalardan hoşnut değil. “Atamın gözlerinde”deki ‘Atamın’ aynı dertten muzdarip. Üstelik kayıtta ‘atımın’ gibi söyleniyor. “Güneş yansın”ın ‘yaansın’ı paytak. Ama bunlardan daha önemli bir konu var: Bütününe bakınca, söz müziğin kucağına uzanmamış, müzik de sözü sarmalamamış.

Bir de şunu demişim: Dramaturgi yok. Seyirciye ya da dinleyiciye sunulacak her türlü sanat yapıtı, bir dramaturgi içerir. Operanın, balenin, oratoryonun, konserin, hattâ bir aryanın, bir şarkının bile dramaturgisi vardır. Bütünlüğü sağlayan; seçmeyi, sırayı, grafiği, örgüyü, öyküyü sağlamlaştıran; eklektik savrulmaları engelleyip mesajı vurgulayan odur. Meramını ve muradını anlatacak odur.

Özetle: Güneş yansın, dünya dönsün gibi kavramları birbirinden kopuk biçimde sıralayınca, evrensel falan olunmuyor. Özünde ne diyor, ne istiyor bu şarkı? Ülkem, 20 yılda 70 yıl geriye gitmişken; belki artık yepyeni bir ivmeyle, birçok şeye yeniden başlamak gerekirken; “Gel, küçük sevinçler duyalım kedere inat” diyor. Cumhuriyetin 100. yılına sözümüz bu mudur? Marş, 5 kere “dönsün dünya” diyerek de bitiyor. Ee?…

O paylaşımda henüz bilmiyordum. Yeni öğrendiğim bir şeyi de şimdi ekleyeyim: Marşın akıllarda kalabilecek tek bölümü o mahut lallaralla bölümü, Mehveş Emeç’in 1998’de Galatasaray için bestelediği marşın bir bölümü ile birebir aynı. Bilerek yapmamıştır kuşkusuz. Ama buraya gelince, asıl-astar bilmeden beni erdemden yoksun olmakla suçlayan müziğimizin fantomasına bir ağabey tavsiyem olabilir. Erdemli olmak istiyorsa, marşın o bölümünü bir zahmet yeniden bestelemeli.

Şimdi: Uygun adııım, marş!

Yönetmen Yücel Erten’i bu açıklamaya iten sosyal medya paylaşımında Piyanist Fazıl Say ne demişti?

Yücel Erten.. bir zamanlar dostumdu. Çok sever çok da beğenirdim. Ta ki 2017 de ciddi bir haksızlık yapmıştı. Sadece bana değil. İzmire geliş şeklini de benimseyemedim ben.. bu yaşa gelmiş bir “eski tiyatrocu”dan ( malesef böyle ) erdem beklerdim, genç sanatçıların önünü açacağına kendisini İzmire tayin ettirmesini değil.

Bana tuhaf ve gereksiz bi şekilde husumeti olduğunu düşünüyorum. Keşke yapmasa bu yaşta bunları…

Malesef son 10-15 yıldır sanatından uzaklaşmasını üzüntüyle izledim. Gittikçe daha uzaklaştı. Yapamaz düşünemez hale geldi. Ben buna üzülüyordum..

Bu mesajı da alkollüyken yazdığını düşünüyorum.yakıştıramıyorum. Benim marşımı sever sevmez hiç sorun değil. Ne dinlemek ne de söylemek zorunda.. hiç bi şeye zorunda değil. Kimse değil..ben ideolojik olarak Yücel’in bu konseptte bir marşa neden kafa tuttuğunu başka türlü açıklayamam. Vatan-millet-sakarya besteleyecek değiliz… bu gezegende bir ömrümüz var ve gerçeklerimiz var.

Şunu bilmesini isterim, prozodi sorunu yoktur bu marşın, hem de bir tane prozodi hatası bile yoktur. Onu arıyorsa istiklal marşında arasın..

Ayten Mutlu’nun ver elini şiirini, geleceğe bir umut dalı uzattığı için seçtim, çağdaş bir marşa dizayn ettim. Başarılı ya da başarısız olmuşumdur o ayrı konu. Halka hediyemdir. Aradığı “uzmanlar” değerlendirir elbet, ben sanatımı tüm dünyada icra ediyorum,uzmanlarla bir sorunumuz yok.

• 

  Yücel Erten
• 

  Fazıl Say